Basilicum – ocimum basilicum – hoort, net als munt, tot de lipbloemenfamilie (Lamiaceae). Het is een op-en-top zomerkruid, dat veel meer in zijn mars heeft dan de snel verwelkende basilicumplantjes uit de supermarkt doen vermoeden.
Dit koningskruid wordt vaak geassocieerd met de Italiaanse keuken, maar komt oorspronkelijk uit Azië en tropisch Afrika. Je kunt het in de warmere periode van het jaar zelf zaaien of de zaailingen uit de potjes uit de winkel uitplanten in je tuin of op balkon. Basilicum schittert in de serie Groen Geluk.
Historie
Basilicum, ook wel ‘koningskruid’ genoemd, wordt vaak geassocieerd met de Italiaanse keuken, maar komt oorspronkelijk uit zuid Azië en tropisch Afrika. In 1863 werd voor het eerst een recept van pesto gepubliceerd, in het kookboek La Cuciniera Genovese. Pesto komt uit Genua, in Ligurië, maar ook in de nabij gelegen Provence wordt eenzelfde gerecht gemaakt, pistou, dat vooral bekend is van de soupe au pistou. Traditioneel werd pesto mét en pistou zonder pijnboompitten bereid.
Kluizenaars van het oudste klooster van de Karthuizerorde, La grande Chartreuse, bij Grenoble, gebruikten de etherische olie uit basilicum om de door hen uitgevonden kruidenlikeur van te maken, de ‘chartreuse’. Basilicum werd en wordt veel gebruikt in de Vietnamese, Thaise en Chinese keuken.
Culinair
Basilicum kun je het beste op het laatste moment in gerechten verwerken: het verliest haar smaak als het wordt meegekookt. Pluk het blad altijd uit de top van de plant om nieuwe aangroei te bevorderen. De bloemen van basilicum zijn ook eetbaar.
Hoewel het blad gedroogd kan worden is het een heel gedoe en verliest het kruid dan ook veel van haar spectaculaire aroma. Het blad kan ook worden ingevroren, maar moet dan eerst worden geblancheerd (in een vergiet boven een pan met kokend water), om te voorkomen dat het zwart wordt in de vriezer. Wel kun je het met succes verwerken tot olie of azijn, die je ’s winters kunt gebruiken om de zomer weer even te voorschijn te toveren.
Basilicum combineert niet alleen goed met tomaten, ook met andere kruiden – zoals knoflook, oregano, peterselie, rozemarijn, salie en tijm – vormt het op je bord een smakelijke match. Verwerk het in kruidenboters, soepen, stoofschotels en in rijstgerechten. Varieer ook eens met soorten in je keuken: paars basilicum is prachtig om azijn van te maken en kaneel-, vanille- en citroenbasilicum doen het uitstekend in desserts.
De lekkerste recepten met basilicum op dit blog:
- soepje van aardbeien & basilicum
- de enige echte pesto alla genovese
- spicy bloemkoolkroketjes met limoen-basilicumdip
- polpettine (bitterballen!) van aubergine & basilicum
Zelf kweken
Kruiden uit de supermarkt zijn over het algemeen gekweekt in heel andere omstandigheden dan bij jou in de tuin of op balkon. Ze hebben nooit het daglicht gezien en kennen de elementen niet. Het is daarom ook niet vreemd dat je basilicumplantje uit de supermarkt het vaak binnen een week begeeft: de overgang naar de omstandigheden bij jou thuis zijn gewoon te groot, zeker als het kruid uit een gekoelde winkel in een warm huis belandt. In één pot basilicum uit de winkel staan vele kleine zaailingen die je ’s zomers wel kunt proberen te scheiden en apart groot te kweken. Maar zelf kweken is makkelijk én leuker, want er zijn zoveel heerlijke variëteiten!
Zaaien
Zaai half april binnen voor in potten en bakken. Gebruik geen kweekbak, want basilicum houdt er niet van om verspeend te worden. Zet je zaailingen niet buiten voor de temperatuur boven de 10°C komt, in elk geval na IJsheiligen in mei. Zaai basilicum in onze streken pas vanaf eind mei buiten: het kruid heeft echt warmte nodig om te ontkiemen. Top het jonge plantje na een paar weken af met je vingers of een schaar om een bossige groei te bevorderen.
Zelf kweken van basilicum is niet moeilijk, maar je hebt wel wat geduld nodig om de plantjes groot en sterk te laten worden. Dat komt door de behoefte aan warmte (in combinatie met een hoge luchtvochtigheid). Niet te vroeg zaaien is dus het devies. Ik zaai het in het late voorjaar direct in de volle grond en dek het dan af met plastic: zo creëer je de juiste groeiomstandigheden. Bovendien houdt dit slakken, die dol zijn op die lekkere, jonge basilicumblaadjes, op een afstand.
Basilicum heeft een grote hekel aan natte voeten, maar heeft wel veel water nodig: geef dus gedoseerd en ’s morgens water en zorg voor goed doorlatende grond. Als de plantjes eenmaal groot zijn kun je er in de zomer makkelijk stekjes van nemen en die in een glas water wortel laten schieten. Zo kun je je eigen collectie heel makkelijk en goedkoop vermeerderen.
Standplaats
Basilicum is een eenjarige die van vochtige warmte houdt en niet tegen vorst kan. Eigenlijk zou je het dus in een kas of serre moeten kweken, maar als je die niet hebt, kun je het ook met succes in de tuin of op balkon kweken. Als je ook tomaten kweekt is het een goed idee je basilicumplantjes daarbij te zetten: niet alleen vanwege de lekkere combinatie op het bord, maar ook omdat de planten van dezelfde groeiomstandigheden houden.
Zet basilicum in goed doorlatende, vruchtbare grond op een plek met tenminste 4 uur zon na 10 uur ’s morgens.
Bloei
Basilicum bloeit in de nazomer en dat trekt veel bijen en andere nuttige insecten aan. Net als bij andere kruiden geldt hier ook: als de plant eenmaal bloeit, verliest het blad aan aroma. Maar de bloemen zijn eetbaar en dus goed bruikbaar in de keuken. Ik kweek graag enkele soorten speciaal voor de bloemen, bijvoorbeeld Siam Queen vanwege de spectaculaire bloei met diep wijnrode bloemen, of het naar vanille smakende Blue Spice, met lila bloemen.
Variëteiten
Er zijn meer dan 60 variëteiten, van groot, middelgroot tot dwergsoorten, van zoet tot kruidig en fruitig. Bij Vreekens zaden in Dordrecht of kijk hier eens (de dochter van kweker Peter Bauwens, die ook een boek schreef over basilicum, dat we in ons boekwinkeltje verkopen – klik hier, zo lang de voorraad strekt…).
Kies als je weinig ruimte hebt voor dwergvariëteiten die het goed in potten doen op balkon of in de vensterbank: Minette bijvoorbeeld, dat ook wel Grieks basilicum wordt genoemd. Als je van spicy houdt kies je voor Thaise basilicum of Spice. De donkere soorten zijn naast heerlijk ook nog prachtig om te zien: Dark Opal, Ararat of Dark Night.
Bron: Greendelicious Kruiden, Natascha Boudewijn
